Ο μηχανισμός της καταστροφής

Το Τουρκικό πογκρόμ της 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της Ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης
293439
Συγγραφέας: Βρυώνης, Σπύρος
Εκδόσεις: Εστία
Σελίδες:747
Ημερομηνία Έκδοσης:01/05/2007
ISBN:9789600513028


Εξαντλημένο από τον Εκδοτικό Οίκο

Περιγραφή


Τη νύχτα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955, η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης έγινε στόχος απρόκλητων βιαιοτήτων. Μέσα σε λίγες ώρες εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες, σπίτια, ακόμα και οι εκκλησίες των Ελλήνων μετατράπηκαν σε ερείπια. Τα γεγονότα αυτά σήμαναν την αρχή του τέλους της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης.
Η βίαιη αυτή επίθεση συνυφάνθηκε με τις ψυχροπολεμικές πολιτικές εξελίξεις της εποχής, και τα πραγματικά γεγονότα αποσιωπήθηκαν εξίσου γρήγορα. Με αφορμή την 50ή επέτειο της μεγάλης καταστροφής, ο Σπύρος Βρυώνης ανασυνέθεσε τα γεγονότα εκείνης της νύχτας στο μεγαλειώδες έργο του Ο μηχανισμός της καταστροφής: το τουρκικό πογκρόμ της 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, το οποίο εκδόθηκε στα αγγλικά το 2005.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου


Κριτική:


Στο έλεος του μαινόμενου όχλου


Το τουρκικό πογκρόμ του Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης


Οσοι έζησαν τη νύχτα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη και βγήκαν ζωντανοί, σίγουρα δεν θα την ξεχάσουν ποτέ. Μέσα σε λίγες ώρες ο μαινόμενος όχλος τούρκων βανδάλων λεηλάτησε εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες, σπίτια ή σχολεία των Ελλήνων (ως και εκκλησίες και τάφοι βεβηλώθηκαν), σε ένα ξέσπασμα βίας που υποκινήθηκε και ενορχηστρώθηκε από την τότε πολιτική ηγεσία της Αγκυρας (με ιθύνοντα νου τον ίδιο τον πρωθυπουργό Αντνάν Μεντερές), σαν ένα ακόμη, το τελευταίο, επεισόδιο στην αμείλικτη πολιτική των εθνικών εκκαθαρίσεων της Οθωμανικής Τουρκίας. Την επαύριο των ταραχών, δίπλα στα καπνισμένα ερείπια των κτιρίων, οι εναπομείναντες Ελληνες της Πόλης αντίκρισαν καθαρά το μέλλον τους: στην πολιτεία όπου γενιές ολόκληρες είχαν εργαστεί, μορφωθεί και ευημερήσει, δεν υπήρχε γι' αυτούς ζωή.


Το χρονικό ενός εφιάλτη


Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 «αυθόρμητες» διαδηλώσεις «αγανακτισμένων» πολιτών συγκροτήθηκαν σε διάφορα σημεία της Κωνσταντινούπολης. Αιτία μία «ύποπτη» βομβιστική ενέργεια (με ελάχιστες υλικές ζημιές) που είχε σημειωθεί την προηγουμένη στο τουρκικό προξενείο Θεσσαλονίκης και όπως εκ των υστέρων αποκαλύφθηκε είχε οργανωθεί από τις μυστικές υπηρεσίες της Τουρκίας, τότε όμως αποδόθηκε στην Ελλάδα. Το κλίμα σε βάρος της χώρας μας και της ομογένειας ήταν ήδη βαρύ λόγω Κυπριακού, εδώ και κάμποσες βδομάδες μύριζε μπαρούτι και οι εθνικιστικές φυλλάδες της Τουρκίας συναγωνίζονταν σε ανθελληνικές κορόνες. Τερατώδεις φήμες διαδίδονταν από στόμα σε στόμα: ότι στην Κύπρο οι Ελληνες δολοφόνησαν τον ηγέτη Ντανά Εφέντη, ότι επίκειται μαζική σφαγή των Τουρκοκυπρίων, ότι η Αγγλία έδωσε την Κύπρο στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την παραχώρηση βάσεων. Την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου διαδόθηκε, κρυφά από τους μειονοτικούς μαγαζάτορες και νοικοκυραίους(Ελληνες, Αρμένηδες και Εβραίους), πως στις 6 Σεπτεμβρίου θα έπρεπε να αναρτηθεί έξω από κάθε σπίτι ή κατάστημα Τούρκου η σημαία με την ημισέληνο. Ετσι όταν ομάδες εξαγριωμένων τραμπούκων ξεκόπηκαν από τις διαδηλώσεις εφοδιασμένες με ρόπαλα, σιδερολοστούς, μαδέρια με καρφιά, τσεκούρια, δυναμίτιδα, μπιτόνια βενζίνης και φαλτσέτες, ήξεραν πολύ καλά να ξεχωρίσουν τους στόχους τους. Οι ταραχές άρχισαν στο Νισαντάς, μεταξύ πέντε και έξι το απόγευμα, και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν στο Μπέγιογλου. Ωστόσο οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι Νεβζάτ Εμρεάλτι και Ορχάν Εγιούμπογλου κατέθεσαν πως οι λεηλασίες ξεκίνησαν στις 7.30 μ.μ.


Οι διηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων είναι συγκλονιστικές: σύμφωνα με τη Γεντικουλιανή Ιωαννίδου-Μωυσιάδου, που ήταν τότε έγκυος επτά μηνών, οι τραμπούκοι «με τον χυδαιότερο τρόπο κατέστρεφαν τα κορίτσια. Τα έγδυναν και όταν εκείνα αντιστεκόντουσαν, τους χάραζαν το πρόσωπο, τους δάγκωναν με λύσσα το στήθος». Σύμφωνα με τον Χριστόφορο Χρηστίδη οι αρχές «δεν κράτησαν στατιστικά στοιχεία για τις γυναίκες που βιάστηκαν, για ευνόητους λόγους». Πάντως οι Ελληνίδες που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από τον εξαγριωμένο όχλο υπολογίζονται σε αρκετές δεκάδες, ενώ σύμφωνα με ελληνικές πηγές θύματα βιασμού έπεσαν και αρκετά αγόρια.


Περιτομή στο καμπαναριό


Διαβάτες στη λεωφόρο Ιστικλάλ περνούν μπροστά από κατεστραμμένα ελληνικά καταστήματα Φωτογραφια: Κληρονόμοι Δημητρίου Καλούμενου / Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών


Συγκλονιστική είναι η περιγραφή του δημόσιου βιασμού ενός κοριτσιού, που δημοσιεύθηκε στο «Εθνος»: «Στο Γενή Σεχίρ, ώρα επτά το απόγευμα, στη μέση του δρόμου, ο όχλος περικύκλωσε ένα κοριτσάκι 6 ετών, το παρέδωσε σ' έναν ημιπαράφρονα χαμάλη γνωστόν ως "γορίλλα" κ' εκείνος, παρουσία δύο χιλιάδων λαού, το εβίασεν επανειλημμένως, ενώ το πλήθος ούρλιαζε: "Αυτά παθαίνουν οι Ελληνες! Σκότωσ' τη, σκότωσ' τη τη σκύλα την Ελληνίδα"».


Κύριο στόχο του μαινόμενου όχλου αποτέλεσαν οι ιερωμένοι: στην εκκλησία του Γεντί Κουλέ που καταστράφηκε ολοσχερώς, έναν ιερέα τον έριξαν από το κρεβάτι του, του ξερίζωσαν τα μαλλιά και του απέσπασαν τη γενειάδα από το πηγούνι. Ενας άλλος ιερέας κάηκε ζωντανός στο κρεβάτι του, καθώς οι βάνδαλοι έβαλαν φωτιά και τον εγκατέλειψαν αβοήθητο. Στον ναό του Γενίκιοϊ, έβγαλαν στον δρόμο έναν ενδομηνταπεντάχρονο ιερέα, τον γύμνωσαν, τον έδεσαν πίσω από ένα αυτοκίνητο και τον έσερναν στους δρόμους. Στην εκκλησία του Γενί Μαχαλέ έγδυσαν τον ιερέα, τον έδεσαν στην καρότσα ενός φορτηγού, τον περιέφεραν από γειτονιά σε γειτονιά και τον προπηλάκιζαν. Ιδού και μία ακόμη, πιο δραματική μαρτυρία: «Εις το Βαφειοχώρι μόλις εδόθη το σύνθημα της επιθέσεως, κύματα όχλου μπήκαν στην εκκλησία για να την καταστρέψουν. Μέσα όμως βρισκόταν εκείνη τη στιγμή ο αρχιδιάκονος, ο οποίος επιχείρησε να τους εμποδίση. Οι Τούρκοι άρχισαν να τον ξυλοκοπούν και να προσπαθούν να του βγάλουν τα ράσα. Ο αρχιδιάκονος αντέστη αλλά σε λιγάκι υπέκυψε. Από τις φωνές, τα ουρλιάσματα και την φασαρία ανησύχησεν η μητέρα του ιερωμένου κι έντρομη έτρεξε στην εκκλησία. Το πλήθος την εκύκλωσε κι άρχισε να την κτυπά, ενώ πιο πέρα, ο γυιός της δεμένος πισθάγκωνα σε μια καρέκλα μετεφέρετο από το πλήθος στην έξοδο. Εκεί αφού τον άφησαν, ανέθεσαν σ' έναν αλήτη να τον ξυρίση χωρίς σαπουνάδα. Οταν τον εξύρισαν, τον μετέφεραν στο καμπαναριό από κάτω και του 'καναν περιτομή! Υστερα τον άφησαν εξαντλημένον κι αιμορραγούντα». Οσο για την τουρκική αστυνομία, παρατηρούσε το πλιάτσικο των σπιτιών και τη διαπόμπευση των Ελλήνων απαθής και μόνον όταν κάποιου η ζωή βρισκόταν σε κίνδυνο επενέβαινε, αν και αρκετά απρόθυμα, και πάντως δίχως να συλλαμβάνει τους δράστες, οι οποίοι υποδεικνύονταν από αυτόπτες μάρτυρες.


Η χαριστική βολή


Μετά το πογκρόμ πολλοί Ελληνες εκδιώχθηκαν από τις δουλειές τους: 2.000 τσαγκάρηδες, 2.000 επιπλοποιοί, 2.700 εργαζόμενοι σε εστιατόρια, 500 εργάτες σε σοκολατοποιίες, 400 τυπογράφοι, 400 εργάτες σε εργοστάσια ελαστικών, 350 εργαζόμενοι σε υφαντουργεία, 150 εργαζόμενοι σε χυτήρια. Αυτή ήταν η χαριστική βολή για την ελληνική μειονότητα της Πόλης, η οποία έκτοτε «γονάτισε» οριστικά. Οσο για τον Μεντερές, ο οποίος είχε δηλώσει δημοσίως ότι τόσο η έκρηξη στο προξενείο της Θεσσαλονίκης όσο και το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων ήταν προσχεδιασμένα από τον ίδιον και τα στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος Μπαγιάρ, Κιοπρουλού και Γκεντίκ, η Νέμεση ήρθε με τη μορφή του στρατιωτικού δικαστηρίου, που τον καταδίκασε σε θάνατο ως ενεχόμενο μεταξύ των άλλων σε διαφθορά ευρείας κλίμακας και παραβίαση του Συντάγματος. Η σκοτεινή αυτή φιγούρα είχε ανοίξει με τον πιο δραματικό τρόπο τον δρόμο για στρατιωτικές επεμβάσεις στην πολιτική ζωή της Τουρκίας (η χούντα που τον ανέτρεψε επιβλήθηκε αναίμακτα μέσα σε λιγότερο από 4 ώρες, στις 27 Μαΐου 1960).


Ο Βρυώνης, κορυφαίος βυζαντινολόγος της γενιάς του (γενν. 1928), με πολυσχιδές ερευνητικό και συγγραφικό έργο που αφορά το Βυζάντιο, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα Βαλκάνια και τον Αραβικό Κόσμο, κάνει μια σε βάθος ανάλυση των Σεπτεμβριανών. Η οξυδέρκεια της ματιάς του και το γλαφυρό του ύφος καθιστούν το βιβλίο του, χωρίς υπερβολή, μνημειώδες. Ο ίδιος το αφιερώνει στον ψυχωμένο φωτογράφο Δημήτριο Καλούμενο, ο οποίος νωρίς το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου άρχισε με κίνδυνο της ζωής του να απαθανατίζει τα γεγονότα, για να σταματήσει μόνο πέντε ημέρες αργότερα, έχοντας συγκεντρώσει 1.500 φωτογραφίες που συμπύκνωσαν τον ζόφο εκείνων των τραγικών ημερών και αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες της θηριωδίας και της βαρβαρότητας που έζησε η Πόλη τον πικρό Σεπτέμβρη του '55.


ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Το ΒΗΜΑ, 03/06/2007

Κριτικές

Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις

Γράψτε μια κριτική
ΔΩΡΕΑΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ!

Δωρεάν αποστολή σε όλη την Ελλάδα με αγορές > 30€

ΒΙΒΛΙΑ ΧΕΡΙ ΜΕ ΧΕΡΙ

Γιατί τα βιβλία πρέπει να είναι φτηνά!

ΕΩΣ 6 ΑΤΟΚΕΣ ΔΟΣΕΙΣ

Μέχρι 6 άτοκες δόσεις με την πιστωτική σας κάρτα!