0
Your Καλαθι
Εικόνες της Ελλάδας Images of Greece (Boissonas)
Περιγραφή
Στο βιβλίο αυτό ο αναγνώστης θα βρει αποτυπωμένες στιγμές που έγιναν αιωνιότητες χάρη στο πάθος, το ταλέντο και την ευαισθησία ενός οραματιστή. Ο Fred Boissonas στις φωτογραφίες του αναμετρήθηκε με το ελληνικό φως, με το ελληνικό κάλλος, την ελληνική μνήμη. Η έκδοση αυτή είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής στον καλλιτέχνη που υπηρέτησε με το δικό του ανεπανάληπτο τρόπο την πατρίδα μας, προβάλλοντας στον κόσμο όλο τη διαφάνεια και τη μοναδικότητα που το φως την περιβάλλει.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Ελβετός φωτογράφος Francois-Frederic ή Fred Boisonnas (1858-1946) υπήρξε από τους σημαντικότερους φωτογράφους του εικοστού αιώνα. Στην Ελλάδα ταξίδεψε για πρώτη φορά το 1903 κι έκτοτε επανήλθε αρκετές φορές. Υστερα από μια δεύτερη επίσκεψη εξέδωσε το λεύκωμα En Grece par Monts et par Vaux (=Στην Ελλάδα, μέσα από βουνά και λαγκάδια) με κείμενα του ταξιδιωτικού του συντρόφου (καθηγητή στη σχολή Καλών Τεχνών της Γενεύης) Daniel Baud-Bovy, το οποίο γνώρισε σημαντική επιτυχία. Συνολικά εξέδωσε, μεταξύ των ετών 1910-1930, πάνω από δέκα φωτογραφικά λευκώματα με θέμα την Ελλάδα. Σήμερα το αρχείο Boisonnas στη Γενεύη (σύνολο 150.000 φωτογραφικές πλάκες σε γυαλί) περιλαμβάνει 7.000 λήψεις από την Ελλάδα των δύο πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. Δύο πολύ γνωστές ελληνικές εκδόσεις από το ίδιο αρχείο είναι εκείνη του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας και των εκδόσεων της Διαγωνίου (Θεσσαλονίκη 1913+1919: Φωτογραφίες του Φρεντ Μπουασονά με ένα κείμενο του Ντανιέλ Μπο-Μποβί, επιμ.: Γ. Κωνσταντινίδης, Θεσ/νίκη 1989) καθώς, και αυτή των εκδόσεων Αγρα (Victor Berard-Fred Boisonnas, Ακολουθώντας το πλοίο του Οδυσσέα, 1991).
Το παρόν δίγλωσσο λεύκωμα του Ριζαρείου Ιδρύματος είναι το πρώτο που δίνει μια συνολική εικόνα από το έργο του Ελβετού φωτογράφου στην Ελλάδα και άρα, μέσα από αυτή την αντιπροσωπευτική επιλογή, μια σαφή εικόνα της ενδιαφέρουσας αισθητικής του.
Η τελευταία χαρακτηρίζεται από τα εξής τρία μορφολογικά στοιχεία:
1. Τα αρχέτυπα υλικά. Ο φακός προσηλώνεται στα δαρμένα ροζιασμένα ξύλα, στις ρυτιδωμένες πέτρες, τα κυματισμένα νερά. Οι στέγες, οι τοίχοι των σπιτιών, οι λιτές οικοσκευές, κάποια δέντρα, αυτός είναι ο αρχετυπικός κόσμος μιας χώρας που δημιούργησε παντοία ιδεολογήματα -συνήθως μακράν της πραγματικότητάς της...
2. Οι αρχαίοι άνθρωποι. Το φαγητό, το πλύσιμο, οι γιορτές, τα αγροτικά και ημιαστικά επαγγέλματα, οι κοινωνικές τάξεις, η σχόλη, μια ολόκληρη εθνολογία αποτυπωμένη εν είδει φαντασιακού μουσείου.
3. Η σκηνοθεσία. Το φαντασιακό μουσείο σκηνοθετείται. Ολο το κάδρο, στην παραμικρή του λεπτομέρεια, από τη φρεσκοσιδερωμένη μπόλια της κοπέλας, στο πρώτο πλάνο, έως τον παππού που ατενίζει μακάρια στο βάθος πεδίου, είναι προϊόν μιας φροντισμένης σκηνοθεσίας που εξασφαλίζει την τεκμηρίωση της εικόνας: εδώ, κατά παράξενο τρόπο, οι άγνωστοι πρωταγωνιστές καλούνται να υποδυθούν τον εαυτό τους.
Αυτά τα ίδια στοιχεία, σε οποιονδήποτε συνδυασμό, θα μπορούσαν ως φωτογραφική επιλογή, να καταλήξουν σε μουμιοποιημένα tableaux vivants μιας ψευδοέθνικ αισθητικής. Ομως, το φαντασιακό μουσείο του Μπουασονά αποπνέει μια γοητευτική ζωντάνια. Οι αρχαίοι παππούδες είναι εκεί, λεβέντες και ανθεκτικοί στο χρόνο, είδωλα μεν, μιας αδρής πραγματικότητας δε. Η νοσταλγία έχει μικρό μερίδιο σ' αυτή την εκτίμηση. Οι φωτογραφίες του Ελβετού δεν προσελκύουν την όποια «συμπάθεια» για το θέμα· τότε θα ήταν κακές φωτογραφίες ή απλώς ντοκουμέντα. Η αδρή γεωμετρική σύνθεση των μορφών στο κάδρο, η φυσικότητα με την οποία συλλαμβάνονται τα διάφορα επίπεδα προοπτικά στο χώρο, η τολμηρή παράταξη προσώπων σε στάση en face, το υπολογισμένο κοντραπούντο ανάμεσα στις αρχέτυπες ύλες του χώρου και στους αρχαίους ανθρώπους που τον κατοικούν, η ισότιμη σχέση φυσικού χώρου και ανθρώπων (είτε σε κοντινό είτε σε μακρινό πλάνο), ο συχνά επίπεδος, μαλακός, φωτισμός που ενοποιεί το κάδρο κ.ο.κ., υποχρεώνουν το θεατή να τις «διαβάσει» πρωτίστως ως έργα τέχνης.
Ο Μπουασονά χαρακτηρίστηκε επανειλημμένως φιλέλληνας. Ο όρος αυτός συχνότατα κρύβει την οριενταλιστική ματιά του Ευρωπαίου περιηγητή, που αντιμετωπίζει τον κάτοικο αυτής της χώρας ως εξωτικό couleur locale. Στην περίπτωση του Μπουασονά ωστόσο έχουμε μια εξαιρετικά αυθεντική περίπτωση· παρ' όλο που τα θέματά του είναι ιδανικά για ψευδο-ιδανικεύσεις οριενταλιστικού τύπου: άνθρωποι σμιλεμένοι από το χρόνιο μόχθο και τις στερήσεις, πρόσωπα και φιγούρες άξεστων χωρικών που επιβιώνουν απίθανα μακριά από τον πολιτισμό των bon-viveurs και της τότε belle epoque, αγρότες απομονωμένοι στην πολιτισμική αυτάρκεια του εθιμικού τους βίου...
Αλλά εδώ η ματιά του φωτογράφου «στήνει» το πλάνο, την πόζα, το σκηνικό, με τρόπο ώστε, στη συνέχεια, ο θεατής της φωτογραφίας να σταθεί απέναντί της όπως ακριβώς στάθηκε και ο ίδιος ο εικονολήπτης: ίσος προς ίσον απέναντι στο θέμα, με μια απέραντη οικειότητα, που δεν δηλώνει απλώς τον υπερόπτη σεβασμό του «πολιτισμένου» προς τους «απολίτιστους» ιθαγενείς, αλλά, πολύ περισσότερο, προδίδει γνήσιο ενδιαφέρον γι' αυτό που είναι ο άγνωστος συνάνθρωπός του. Δεν είναι εύκολη αυτή η ματιά. Ακόμα και μεγάλοι φωτογράφοι συχνά αιχμαλωτίζονται από το ίδιο το θέμα τους, παγιδεύονται στη διακοσμητική επιφάνεια του folklore ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην εθνολογική του διάσταση.
Εδώ έγκειται η μεγάλη προσφορά του Μπουασονά: Από τη μια, καταφέρνει να στήσει μια τεράστια εθνολογική τοιχογραφία με όλα τα φολκλορικά παραφερνάλια, από τις ανδρικές φουστανέλες έως τις γυναικείες πολύπλοκες φορεσιές, και από τη συνύπαρξη του αρχαίου μνημείου με το νεότερο οίκημα έως την παραμικρή διακοσμητική λεπτομέρεια σε σπίτια και δρομίσκους· και από την άλλη, ταυτοχρόνως, επεκτείνει αυτό το στενά εθνολογικό σε ανθρωπολογικό ντοκουμέντο των κυρίαρχων συμπεριφορών στην πολιτισμική συγκυρία, ακριβώς επειδή δεν προδίδει ούτε στιγμή την εμφανή πεποίθησή του ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι απλώς φωτογραφικά θέματα, αλλά πρωτίστως άνθρωποι με την οντολογική έννοια του όρου. Μια ματιά στις φωτογραφίες αυτού του πολύτιμου λευκώματος πείθει για την αλήθεια αυτής της θέσης. Η καλλιτεχνική επιμέλεια και ο σχεδιασμός του εντύπου αναδεικνύουν άριστα την πολυσήμαντη ποιότητα αυτών των μοναδικών φωτογραφιών.
ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/10/2001
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Ελβετός φωτογράφος Francois-Frederic ή Fred Boisonnas (1858-1946) υπήρξε από τους σημαντικότερους φωτογράφους του εικοστού αιώνα. Στην Ελλάδα ταξίδεψε για πρώτη φορά το 1903 κι έκτοτε επανήλθε αρκετές φορές. Υστερα από μια δεύτερη επίσκεψη εξέδωσε το λεύκωμα En Grece par Monts et par Vaux (=Στην Ελλάδα, μέσα από βουνά και λαγκάδια) με κείμενα του ταξιδιωτικού του συντρόφου (καθηγητή στη σχολή Καλών Τεχνών της Γενεύης) Daniel Baud-Bovy, το οποίο γνώρισε σημαντική επιτυχία. Συνολικά εξέδωσε, μεταξύ των ετών 1910-1930, πάνω από δέκα φωτογραφικά λευκώματα με θέμα την Ελλάδα. Σήμερα το αρχείο Boisonnas στη Γενεύη (σύνολο 150.000 φωτογραφικές πλάκες σε γυαλί) περιλαμβάνει 7.000 λήψεις από την Ελλάδα των δύο πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. Δύο πολύ γνωστές ελληνικές εκδόσεις από το ίδιο αρχείο είναι εκείνη του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας και των εκδόσεων της Διαγωνίου (Θεσσαλονίκη 1913+1919: Φωτογραφίες του Φρεντ Μπουασονά με ένα κείμενο του Ντανιέλ Μπο-Μποβί, επιμ.: Γ. Κωνσταντινίδης, Θεσ/νίκη 1989) καθώς, και αυτή των εκδόσεων Αγρα (Victor Berard-Fred Boisonnas, Ακολουθώντας το πλοίο του Οδυσσέα, 1991).
Το παρόν δίγλωσσο λεύκωμα του Ριζαρείου Ιδρύματος είναι το πρώτο που δίνει μια συνολική εικόνα από το έργο του Ελβετού φωτογράφου στην Ελλάδα και άρα, μέσα από αυτή την αντιπροσωπευτική επιλογή, μια σαφή εικόνα της ενδιαφέρουσας αισθητικής του.
Η τελευταία χαρακτηρίζεται από τα εξής τρία μορφολογικά στοιχεία:
1. Τα αρχέτυπα υλικά. Ο φακός προσηλώνεται στα δαρμένα ροζιασμένα ξύλα, στις ρυτιδωμένες πέτρες, τα κυματισμένα νερά. Οι στέγες, οι τοίχοι των σπιτιών, οι λιτές οικοσκευές, κάποια δέντρα, αυτός είναι ο αρχετυπικός κόσμος μιας χώρας που δημιούργησε παντοία ιδεολογήματα -συνήθως μακράν της πραγματικότητάς της...
2. Οι αρχαίοι άνθρωποι. Το φαγητό, το πλύσιμο, οι γιορτές, τα αγροτικά και ημιαστικά επαγγέλματα, οι κοινωνικές τάξεις, η σχόλη, μια ολόκληρη εθνολογία αποτυπωμένη εν είδει φαντασιακού μουσείου.
3. Η σκηνοθεσία. Το φαντασιακό μουσείο σκηνοθετείται. Ολο το κάδρο, στην παραμικρή του λεπτομέρεια, από τη φρεσκοσιδερωμένη μπόλια της κοπέλας, στο πρώτο πλάνο, έως τον παππού που ατενίζει μακάρια στο βάθος πεδίου, είναι προϊόν μιας φροντισμένης σκηνοθεσίας που εξασφαλίζει την τεκμηρίωση της εικόνας: εδώ, κατά παράξενο τρόπο, οι άγνωστοι πρωταγωνιστές καλούνται να υποδυθούν τον εαυτό τους.
Αυτά τα ίδια στοιχεία, σε οποιονδήποτε συνδυασμό, θα μπορούσαν ως φωτογραφική επιλογή, να καταλήξουν σε μουμιοποιημένα tableaux vivants μιας ψευδοέθνικ αισθητικής. Ομως, το φαντασιακό μουσείο του Μπουασονά αποπνέει μια γοητευτική ζωντάνια. Οι αρχαίοι παππούδες είναι εκεί, λεβέντες και ανθεκτικοί στο χρόνο, είδωλα μεν, μιας αδρής πραγματικότητας δε. Η νοσταλγία έχει μικρό μερίδιο σ' αυτή την εκτίμηση. Οι φωτογραφίες του Ελβετού δεν προσελκύουν την όποια «συμπάθεια» για το θέμα· τότε θα ήταν κακές φωτογραφίες ή απλώς ντοκουμέντα. Η αδρή γεωμετρική σύνθεση των μορφών στο κάδρο, η φυσικότητα με την οποία συλλαμβάνονται τα διάφορα επίπεδα προοπτικά στο χώρο, η τολμηρή παράταξη προσώπων σε στάση en face, το υπολογισμένο κοντραπούντο ανάμεσα στις αρχέτυπες ύλες του χώρου και στους αρχαίους ανθρώπους που τον κατοικούν, η ισότιμη σχέση φυσικού χώρου και ανθρώπων (είτε σε κοντινό είτε σε μακρινό πλάνο), ο συχνά επίπεδος, μαλακός, φωτισμός που ενοποιεί το κάδρο κ.ο.κ., υποχρεώνουν το θεατή να τις «διαβάσει» πρωτίστως ως έργα τέχνης.
Ο Μπουασονά χαρακτηρίστηκε επανειλημμένως φιλέλληνας. Ο όρος αυτός συχνότατα κρύβει την οριενταλιστική ματιά του Ευρωπαίου περιηγητή, που αντιμετωπίζει τον κάτοικο αυτής της χώρας ως εξωτικό couleur locale. Στην περίπτωση του Μπουασονά ωστόσο έχουμε μια εξαιρετικά αυθεντική περίπτωση· παρ' όλο που τα θέματά του είναι ιδανικά για ψευδο-ιδανικεύσεις οριενταλιστικού τύπου: άνθρωποι σμιλεμένοι από το χρόνιο μόχθο και τις στερήσεις, πρόσωπα και φιγούρες άξεστων χωρικών που επιβιώνουν απίθανα μακριά από τον πολιτισμό των bon-viveurs και της τότε belle epoque, αγρότες απομονωμένοι στην πολιτισμική αυτάρκεια του εθιμικού τους βίου...
Αλλά εδώ η ματιά του φωτογράφου «στήνει» το πλάνο, την πόζα, το σκηνικό, με τρόπο ώστε, στη συνέχεια, ο θεατής της φωτογραφίας να σταθεί απέναντί της όπως ακριβώς στάθηκε και ο ίδιος ο εικονολήπτης: ίσος προς ίσον απέναντι στο θέμα, με μια απέραντη οικειότητα, που δεν δηλώνει απλώς τον υπερόπτη σεβασμό του «πολιτισμένου» προς τους «απολίτιστους» ιθαγενείς, αλλά, πολύ περισσότερο, προδίδει γνήσιο ενδιαφέρον γι' αυτό που είναι ο άγνωστος συνάνθρωπός του. Δεν είναι εύκολη αυτή η ματιά. Ακόμα και μεγάλοι φωτογράφοι συχνά αιχμαλωτίζονται από το ίδιο το θέμα τους, παγιδεύονται στη διακοσμητική επιφάνεια του folklore ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην εθνολογική του διάσταση.
Εδώ έγκειται η μεγάλη προσφορά του Μπουασονά: Από τη μια, καταφέρνει να στήσει μια τεράστια εθνολογική τοιχογραφία με όλα τα φολκλορικά παραφερνάλια, από τις ανδρικές φουστανέλες έως τις γυναικείες πολύπλοκες φορεσιές, και από τη συνύπαρξη του αρχαίου μνημείου με το νεότερο οίκημα έως την παραμικρή διακοσμητική λεπτομέρεια σε σπίτια και δρομίσκους· και από την άλλη, ταυτοχρόνως, επεκτείνει αυτό το στενά εθνολογικό σε ανθρωπολογικό ντοκουμέντο των κυρίαρχων συμπεριφορών στην πολιτισμική συγκυρία, ακριβώς επειδή δεν προδίδει ούτε στιγμή την εμφανή πεποίθησή του ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι απλώς φωτογραφικά θέματα, αλλά πρωτίστως άνθρωποι με την οντολογική έννοια του όρου. Μια ματιά στις φωτογραφίες αυτού του πολύτιμου λευκώματος πείθει για την αλήθεια αυτής της θέσης. Η καλλιτεχνική επιμέλεια και ο σχεδιασμός του εντύπου αναδεικνύουν άριστα την πολυσήμαντη ποιότητα αυτών των μοναδικών φωτογραφιών.
ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/10/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
