Βαλκάνια από τον 19ο ώς τον 21ο αιώνα

Η σημερινή κατακερματισμένη Γιουγκοσλαβία δεν διαθέτει ένα φερέγγυο κέντρο που θα μπορούσε να συντονίσει την ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων οικονομιών. Η Σλοβενία και η Κροατία βρίσκονται στο δρόμο της εξομάλυνσης, αλλά οι χώρες του Νότου -Σερβία, Μαυροβούνιο και Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας- είναι λιγότερο πιθανό να αποφύγουν την παραμονή στον θάλαμο της υπανάπτυξης. Οι δυτικές χώρες πρέπει να ενθαρρύνουν κάθε μορφή συνεργασίας, η οποία θα αποτρέψει τον μόνιμο υποβιβασμό της περιοχής σε ξεχασμένη περιφέρεια της Ευρώπης και πηγή μεταναστών και αστάθειας.
Η εποχή μας είναι περίοδος επανακαθορισμού θεμελιακών αρχών, όρων και εννοιών. Η Δύση, με τις υποσχέσεις που φέρει στον οικονομικό τομέα (και όχι με τη στρατιωτική της ισχύ), διεισδύει στην ανατολική (αποκαλούμενη τώρα κεντρική) και τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Καθώς η Κροατία επιχειρεί να δραπετεύσει από το βαλκανικό της παρελθόν, διεκδικώντας την κεντροευρωπαϊκή της ταυτότητα, τα ορφανά της σοβιετικής αυτοκρατορίας αναζητούν λύσεις σε εσωτερικά προβλήματα τα οποία εμποδίζουν τον ευρωπαϊκό τους προσανατολισμό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Αν ξαναβλέπουμε το Μακεδονικό σε επανάληψη είναι όχι γιατί η Ελλάδα δεν δραστηριοποιήθηκε ούτε γιατί δεν εξήγησε επαρκώς τις θέσεις της ούτε γιατί δεν ήταν αρκετά ισχυρή για να επιβάλει την άποψή της, έγραφε σε πρόσφατο άρθρο του ο καθηγητής της Ιστορίας Αντώνης Λιάκος και υπογράμμιζε εύστοχα πως η επανάληψη οφείλεται στο γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν αρκετά ισχυρή, αλλά ελάχιστα πειστική, ενώ η ΠΓΔΜ περισσότερο πειστική, αλλά ανίσχυρη. Διαφορετικά, η αναγνώριση με τη συνταγματική ονομασία της «Μακεδονίας» θα είχε γίνει από την αρχή της ανακήρυξής της σε ανεξάρτητο κράτος. Τα ελληνικά επιχειρήματα είναι πειστικά μόνο για το εσωτερικό της χώρας και για τους Ελληνες ή ελληνικής καταγωγής του εξωτερικού. Για όσους δηλαδή έχουν υιοθετήσει εκ των προτέρων την ελληνική άποψη.


Πράγματι, όπως τονίζει και ο Θάνος Βερέμης στη μελέτη του για τα Βαλκάνια, «οι ελληνικοί χειρισμοί του "Μακεδονικού" μεταξύ 1991 και Μαρτίου του 1995 αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποτυχίας της διπλωματίας, όταν αυτή προορίζεται για εσωτερική κατανάλωση. Αν και πριν από το 1990 οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν προωθήσει την ανάπτυξη διμερών και πολυμερών σχέσεων στα Βαλκάνια και φιλοδοξούσαν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στη μετακομμουνιστική περίοδο, όταν έφτασε η κατάλληλη στιγμή , η Ελλάδα βρέθηκε ψυχολογικά ανέτοιμη για τη μεγάλη αλλαγή».


Στα σημερινά Βαλκάνια οι οιωνοί δεν είναι και τόσο καλοί. Κανείς δεν γνωρίζει αν οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας θα ακολουθήσουν μια πορεία, κατάληξη της οποίας θα είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση, ή αν, αντιθέτως, θα οπισθοδρομήσουν στις βαλκανικές ρίζες τους. «Αυτό το οποίο είναι παράξενο και συγκλονιστικό με τα Βαλκάνια», έγραφε στη «Wall Street Journal» ο Βλαντιμίρ Γκλιγκόροφ (γιος του Κίρο Γκλιγκόροφ), «είναι η έλλειψη εσωτερικής υποστήριξης για αλλαγή και η εμπεδωμένη αντίσταση στον εκσυγχρονισμό». Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί ένα επικίνδυνο πισωγύρισμα είναι να αναλάβει η Ευρωπαϊκή Ενωση έναν άμεσο ρόλο στον εκσυγχρονισμό των χωρών αυτών, καθώς οι χώρες της Βαλκανικής φαίνεται να μην έχουν τη δύναμη να κατευθύνουν τη διαδικασία ενσωμάτωσης στην Ευρώπη. Ειδικότερα η σημερινή κατακερματισμένη Γιουγκοσλαβία δεν διαθέτει ένα φερέγγυο κέντρο που θα μπορούσε να συντονίσει την ανασυγκρότηση των καταστραμμένων οικονομιών. Η Σλοβενία και η Κροατία βρίσκονται στο δρόμο της εξομάλυνσης, αλλά οι χώρες του Νότου -Σερβία, Μαυροβούνιο και Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας- είναι λιγότερο πιθανό να αποφύγουν την παραμονή στο θάλαμο της υπανάπτυξης. Οι δυτικές χώρες πρέπει να ενθαρρύνουν κάθε μορφή συνεργασίας, η οποία θα αποτρέψει το μόνιμο υποβιβασμό της περιοχής σε ξεχασμένη περιφέρεια της Ευρώπης και πηγή μεταναστών και αστάθειας, υποστηρίζει ο Θάνος Βερέμης στη μελέτη του, όπου με νηφαλιότητα αναλύει την εξέλιξη των βαλκανικών κρατών στον 19ο και τον 20ό αιώνα, επιχειρώντας μια συνολική αποτίμηση και κριτική της πολιτικής των δυτικών μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Ο συγγραφέας αναλύει ζητήματα όπως η δημιουργία των βαλκανικών κρατών, ο διεθνής προσανατολισμός τους και οι βασικές γραμμές της εσωτερικής πολιτικής αντιπαράθεσης σε αυτά, οι μεταξύ τους συγκρούσεις, οι επιπτώσεις της ανόδου της εθνικής ιδέας αλλά και της πολιτικής μετεξέλιξής τους, ιδιαίτερα στις ραγδαία μεταλλασσόμενες συνθήκες της μεταπολεμικής εποχής.


Ενα μεγάλο τμήμα του βιβλίου αφιερώνεται στις σημαντικές εξελίξεις του τελευταίου τετάρτου του 20ού αιώνα: τη διαβαλκανική συνεργασία που συγκροτήθηκε στις δεκαετίες του 1970 και 1980, αλλά και τα όριά της, τις επιπτώσεις της πτώσης των κομμουνιστικών καθεστώτων στα Βαλκάνια, την κρίση και την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και την πολιτική των δυτικών μεγάλων δυνάμεων και τις σημαντικές τους παρανοήσεις για την ευρύτερη περιοχή.


Η συνοπτική αλλά περιεκτική εργασία του καθηγητή Θ. Βερέμη αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τον μελετητή των σύγχρονων βαλκανικών υποθέσεων.



ΣΩΤΗΡΗΣ ΝΤΑΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/02/2005