Έκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος

Το 1952 η κυβέρνηση Πλαστήρα αναθέτει στον Κυριάκο Βαρβαρέσο την εκπόνηση μελέτης για τις αναπτυξιακές προοπτικές της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Αποτέλεσμα αυτής της μελέτης η "Έκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος". Η «Έκθεσις Βαρβαρέσου», που δημοσιεύεται για πρώτη φορά πλήρης στον παρόντα τόμο, αποτέλεσε έργο αναφοράς στην έρευνα της σύγχρονης ελληνικής οικονομίας και πολιτικής. Οι διεισδυτικές παρατηρήσεις του για την ελληνική οικονομία, την κοινωνία, τη δημόσια διοίκηση και τον πολιτικό μας πολιτισμό καθώς και η σαφήνεια της όλης ανάλυσης και των προτάσεων του συγγραφέα έχουν καταστήσει το έργο διαχρονικό. Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης τις σημαντικότερες αντιδράσεις επιστημόνων και πολιτικών της εποχής. Κείμενο κλασικό και αιφνιδιαστικά επίκαιρο.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πενήντα χρόνια μετά την ολοκλήρωσή της και την παράδοσή της (τον Ιανουάριο του 1952) στον τότε πρωθυπουργό Νικόλαο Πλαστήρα, ο οποίος την είχε παραγγείλει, η περίφημη έκθεση του Κυριάκου Βαρβαρέσου για το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας δίνεται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα, σ αυτή την εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση, με μια εκτεταμένη και άκρως κατατοπιστική εισαγωγή του καθηγητή Κ.Π. Κωστή. Η έκθεση αποπνέει το ήθος του συντάκτη της και είναι γραμμένη σε μια στρωτή καθαρεύουσα, που διαβάζεται ευχάριστα (τώρα που από καιρό έχει κριθεί η νίκη της δημοτικής στη γλωσσική διαμάχη, μπορούμε να απολαμβάνουμε την καθαρεύουσα, ως γλωσσικό θησαυρό της γλώσσας μας). Οπως ο Κ. Βαρβαρέσος γράφει στο υπόμνημα με το οποίο συνόδευσε την παράδοση της έκθεσής του, «κατέληξα εις τρία βασικά συμπεράσματα, διά την ορθότητα των οποίων έχω απόλυτον πεποίθησιν. Πρώτον, κατέληξα εις το συμπέρασμα ότι η αποκατάστασις νομισματικής σταθερότητος είναι απαραίτητος προϋπόθεσις, όχι μόνον διά την εξυγίανσιν της οικονομικής και κοινωνικής καταστάσεως της χώρας, αλλά και διά την πραγματικήν βελτίωσιν της θέσεως των οικονομικώς αδυνάτων... Το δεύτερον συμπέρασμα εις το οποίον κατέληξα είναι ότι με την σημερινήν διοικητικήν μηχανήν είναι αδύνατος, όχι μόνον η εκτέλεσις μακροχρονίου οικονομικού προγράμματος, αλλά και η λήψις των στοιχειωδεστέρων μέτρων διά την αντιμετώπισιν των σημερινών οικονομικών δυσχερειών... Το τρίτον συμπέρασμα εις το οποίον κατέληξα είναι ότι η σημερινή κατάστασις δεν βελτιούται διά της απλής λήψεως ωρισμένων μέτρων εφαρμοζομένων εντός ολίγων μηνών. Απαιτεί σοβαράν προσπάθειαν επί σειράν ετών, η οποία να επιδιωχθή με συνοχήν, σύστημα και συνέπειαν».

Αναλύοντας τους αντικειμενικούς παράγοντες της νομισματικής αστάθειας, εξετάζει την οργάνωση των δημόσιων οικονομικών και τις απαιτούμενες φορολογικές μεταρρυθμίσεις, το ρόλο των τραπεζικών πιστώσεων, τη διαμόρφωση των τιμών και των μισθών και ημερομισθίων. Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης των τιμών, εξετάζει ιδιαίτερα το ζήτημα των γεωργικών τιμών και του ενοικιοστασίου. Εξετάζει στη συνέχεια το έλλειμμα του εξωτερικού ισοζυγίου και τις δυνατότητες μειώσεώς του με συγκεκριμένα μέτρα για τις εξαγωγές. Σε ιδιαίτερο κεφάλαιο αναλύεται η πλημμελής λειτουργία της διοικήσεως και η ανάγκη διοικητικής αναδιοργάνωσής της. Οι προτάσεις του Κ. Βαρβαρέσου για τη διοικητική μεταρρύθμιση ισχύουν και σήμερα, πράγμα που δείχνει ότι το ζήτημα της διοικητικής μεταρρύθμισης δεν βρήκε τη λύση του. Στο τελευταίο μέρος του υπομνήματος εξετάζεται «το χαμηλόν βιοτικόν επίπεδον του πληθυσμού και η ανάγκη εξυψώσεώς του διά της οικονομικής αναπτύξεως της χώρας», και παρουσιάζονται οι προτάσεις του συγγραφέα για τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και για τους τρόπους χρηματοδότησής της. Οι απόψεις αυτές του Κ. Βαρβαρέσου για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθ ότι αντιπαρατίθενται στις απόψεις του Δ. Μπάτση, που εξέφραζε την κομμουνιστική αριστερά, και τις απόψεις του Ξ. Ζολώτα και του Ι. Ζίγδη, που εξέφραζαν τις σοσιαλίζουσες κεντροαριστερές απόψεις. Η συζήτηση αυτή για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας υπήρξε, στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, εξαιρετικά έντονη κι ενδιαφέρουσα.

Θα ήθελα να παραθέσω εδώ τις τελευταίες φράσεις της έκθεσης: «Αι σημεριναί μας δυσχέρειαι δεν οφείλονται εις ανεπάρκειαν υλικών μέσων, διότι ουδέποτε τα εις την διάθεσίν μας υλικά μέσα ήσαν αφθονώτερα από σήμερον, οφείλονται κατά την γνώμην μου, εις τας συνηθείας και νοοτροπίαν αίτινες απεκτήθησαν κατά την διάρκειαν της κατοχής και διετηρήθησαν και μεταπολεμικώς και αι οποίαι εμφανίζουν την Ελλάδα ως μίαν χώραν όπου συνδυάζεται η απληστία κι η αδιαφορία διά τας ανάγκας του συνόλου αφ ενός και ο φόβος και η απαισιοδοξία διά το μέλλον της χώρας αφ ετέρου. Εγώ δεν πιστεύω εις την εικόνα αυτήν της πατρίδος μου. Πιστεύω εις μίαν άλλην Ελλάδα, την Ελλάδα των εντίμων, εργατικών και ολιγαρκών Ελλήνων. Πιστεύω επιπλέον ότι η Ελλάς αυτή θα επικρατήση και θα επιβληθή εν τέλει και διά τούτο είμαι αισιόδοξος διά το μέλλον της χώρας».



ΣΠΗΛΙΟΣ ΠΑΠΑΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/05/2003