Βιογραφία ενός έρωτα

Η ζωή της Σούζι Γκερν μοιράζεται ανάμεσα σε δύο φαινομενικά ετερόκλητους χώρους. Από τη μια αναζητεί την ιδανική αγάπη σε έναν άντρα που είναι απόλυτα δικός της. Όταν όμως ανακαλύπτει ότι με το σύζυγό της κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο, αρχίζει ένα επικίνδυνο ερωτικό παιχνίδι με τρόπο ανατρεπτικό, που με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει στην αποτυχία: αναζητά εραστές βάζοντας αγγελίες στις εφημερίδες. Από την άλλη αναλώνεται μέσα σε μια ψυχαναγκαστική, σχεδόν ιδεοληπτική, ανάγκη για απόλυτη τάξη στο νοικοκυριό της. Δίπλα της ο οικογενεικός μικρόκοσμος που δεν μπορεί να τη βοηθήσει: ο σύζυγός της Ένμουντ, μόνιμο θύμα των δολοφονικών φαντασιώσεων της γυναίκας του η οποία θέλει να τον πνίξει «με τα ίδια της τα χέρια», ο άβουλος και επιρρεπής στην αποτυχία γιος τους, η προβληματική κόρη. Ο Μάρτιν Βάλζερ, με τη μαεστρία που τον διακρίνει, συνθέτει αριστουργηματικά ένα χορταστικό μυθιστόρημα που «υμνεί» τη μετριότητα και «εκθειάζει» την καθημερινότητα, προσπαθώντας να εξηγήσει το γιατί και πώς μια μέση ευρωπαϊκή οικογένεια θυσιάζει, ακούσια ή εκούσια, την ευτυχία της στο βωμό κάποιων ανεξήγητων αλλά γνώριμών μας κανόνων...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Νομίζω ότι το ανά χείρας πεζογράφημα του γνωστού Γερμανού συγγραφέα Μάρτιν Βάλζερ (γεννημένου το 1927) είναι ένα από τα καλύτερα σύγχρονα παραδείγματα έργων που δείχνουν τα όρια ή και τα αδιέξοδα του ρεαλιστικού μυθιστορήματος.

Πώς αλλιώς να αντιμετωπίσεις το μακρόσυρτο αυτό κείμενο, το μεταφρασμένο άψογα, να το πω εισαγωγικά, από τη Γιώτα Λαγουδάκου, που αναπαράγει σχεδόν υστερικά και σαδιστικά επί 500 σελίδες το μικρόκοσμο μιας ώριμης γυναίκας, βυθισμένης στην ασήμαντη ζωή της; Ασχετο εάν αυτή προσπαθεί να δικαιωθεί μέσω των ψευδαισθήσεών της...

Τελικά, να το παραδεχθώ, σε συγκινεί κάπως η βασανιστική επιμονή του Βάλζερ να μελετήσει (;) ως ένας σχολαστικός εντομολόγος, την καθημερινότητα αλλά και τις συνηθισμένες στο μέσο άνθρωπο τροπές του βίου της ηρωίδας Σούζι Γκερν και της οικογένειάς της. Εντούτοις πνιγμένη κυριολεκτικά αυτή η γραφή από το «αμελητέο» που εντοπίζει, γίνεται υπηρέτης και υποχείριό του. Εχουμε άφθονα παραδείγματα αυτού του θεματικού ρεπερτορίου από τα τόσα και τόσα μυθιστορήματα και εν γένει αφηγήσεις του συρμού, ώστε συνεχώς να τα ανακαλούμε αρνητικά, εις βάρος αυτού του κειμένου, του εξοντωτικού σε λογόρροια.

Είναι αλήθεια, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, ότι ο δημιουργός του χολερικού «Ο θάνατος ενός κριτικού», που παρουσιάσαμε από τη «Β» πριν από λίγο καιρό, δεν είναι τυχαία περίπτωση. Προσπαθεί να διυλίσει τον κώνωπα με πραγματική ...λύσσα, να κάνει την πυγολαμπίδα αστερισμό, το σκουπίδι αδάμαντα, με μία εντυπωσιακή αφοσίωση. Ομως πέφτει στη γνωστή παγίδα της επανάληψης γνωστών μοτίβων. Σαν να μην ξέρει ότι τον έχει προλάβει ο μεταμοντερνισμός που μαζί με τις προσφορές του λάνσαρε την κάθε ασημαντότητα ως αξία διαφθείροντάς μας.

Ετσι ο Βάλζερ με αγία αφέλεια επιτίθεται εναντίον της αστής ηρωίδας και του περίγυρού της νομίζοντας ότι κομίζει τη γνωστή γλαύκαν. Ισως, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στην πρόζα του, να φρονεί ότι μπορεί μέσα από τα κλισέ του να προκαλέσει συνειρμούς αναπεπταμένους. Οτι είναι σε θέση η περιπέτεια της Σούζι να μας παραπέμψει σε λίγη Μποβαρί, το οικονομικό δράμα της οικογένειας, στους Μπούντεμπροκ του Μαν κ.λπ.

Ο ικανός αυτός συγγραφέας ξοδεύοντας το ταλέντο του σε περιοχές χαμηλών πτήσεων, σε περιγραφές ηθών κοινότοπων, θυσιάζει τους στόχους του. Δεν πιστεύω ότι η κριτική του οικονομικού συστήματος της πατρίδας του, του γενικότερου νεοκαπιταλισμού (προϊόντος του εβραϊκού λόμπι κατά τον αντισημίτη ημιαπολογητή του Αουσβιτς Βάλζερ), καθώς και της γυναικείας ψυχολογίας μπορεί να μεταμορφωθεί σε πειστική λογοτεχνία μέσα από τις μορφικές και θεματικές επιλογές του συγγραφέα μας...

Ας έχει τοποθετήσει την κρυφή του κάμερα στα ενδότερα της καταναλωτικής, ερωτικής και άλλης, ζωής της Σούζι και του άντρα της Εντμουντ, ενός τυχοδιώκτη (Εβραίου, όλως τυχαίως) μεγαλοδικηγόρου, που κάνει κομπίνες με επενδύσεις στα πέρατα του κόσμου.

Οι εικόνες που εισπράττουμε είναι ένα ριάλιτι από την αστραφτερή δυστυχία ατόμων που προσπαθούν να ισορροπήσουν τον τρόμο τους στην κόψη: η γυναίκα και πρωταγωνίστρια του δράματος στα εξήντα τόσα της, συνομήλικη του άντρα της, βιώνει διάφορες οξύμωρες καταστάσεις σχεδόν αντιφατικά και με βουβό άγχος. Φυσικά το υπαρξιακό είναι το κύριο πρόβλημά της, το οποίο προσπαθεί να απωθήσει με ευκαιριακούς έρωτες μέσω αγγελιών σε εφημερίδες γνωριμιών. Το σεξ, καλύτερα ο έρωτας, με νεότερούς της είναι μια επιλογή εξάλλου για να μπορέσει να επενδύσει και τα μητρικά της αισθήματα. Το χρειάζεται και ως αντίδοτο για να αντισταθμίσει βουβά τις ελευθεριότητες του άπιστου συζύγου, με τον οποίο, παρ' όλα αυτά, την ενώνει ( εκτός από βαθύς έρωτας κατά Βάλζερ) μία προγαμιαία συμφωνία για σεβασμό και ειλικρίνεια όσον αφορά τα σεξουαλικά. Οι σύζυγοι όχι μόνο δεν κρύφτηκαν ποτέ αλλά νεότεροι απόλαυσαν από κοινού τους εραστές τους. Επί του παρόντος έχουν μείνει η συμπαράσταση και η αλληλοκατανόηση που υλοποιούνται ακόμα και σε εκατέρωθεν εξομολογήσεις ή συμβουλές. Παρ' ολ' αυτά η Σούζι σκιαγραφείται υπονομευτικά (στοιχείο που διαπερνά το βιβλίο), καθώς εμφανίζεται να ψάχνει συνεχώς με φανερή υποκρισία, θα έλεγα, για ηθικές δικαιολογίες περί όσων συμβαίνουν.

Ακόμα και αν θέλαμε να υποθέσουμε ότι τη συμπεριφορά της επηρεάζει και η γονεϊκή της ατυχία: η ύπαρξη της καθυστερημένης τριαντάρας κόρης της και του επιπόλαιου γιου της Αντρέας, που τους έχει εγκαταλείψει, ο Βάλζερ δεν μας το επιτρέπει.

Είναι πια φανερό ότι ο συγγραφέας αυτός δεν διαθέτει έλεος για τους ήρωές του, είναι σκληρός και αιχμηρός, τραβώντας τα πράγματα στα άκρα. Μια πιθανή του δικαιολογία μπορεί να συνοψίζεται σε αυτό που θίγει η Σούζι στο μότο, και σε ό,τι εννοούσε ο Αραγκόν υποδεικνύοντας τον άνθρωπο ως τη μοναδική απάντηση σε όλα...

Ομως ο τρόπος που περικυκλώνει την ηρωίδα και τα άλλα πρόσωπα, όλη του η διατύπωση γύρω απ' αυτά, κρύβουν τέτοιο σαρκασμό, το δηλητήριό του ενσταλάσσεται τόσο αργά και δραστικά, ώστε μόνον η γελοιογράφηση, η άθλια καρικατούρα του όντος να μένει ως εικόνα.

Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι πληθωρική διεκτραγώδηση του Βατερλό της Σούζι και των ομοίων της, μέσα από τη λεπτομερειακή περιγραφή της μετριότητάς τους, μας κάνει αυτά τα πρόσωπα και τα πάθη τους ελκυστικά. Δεν συμβαίνει αυτό δυστυχώς. Ολα βυθίζονται στον Καιάδα τους αφήνοντας πίσω τους το άθλιο γέλιο του Βάλζερ, ο οποίος σχεδόν επιχαίρει για την κατάντια τους.. Οι τρόποι του τελευταίου δεν μας επιφυλάσσουν λίγη μουσικότητα, κάποιο ποιητικό ηχόχρωμα τέλος πάντων.

Το ίδιο είχα εισπράξει διαβάζοντας το «Ο θάνατος ενός κριτικού», όπου εκεί με τιμές, καθόλου λογοτεχνικές αλλά εκφραστικές αισθημάτων μίσους..., ο Βάλζερ έθαβε το διάσημο συμπατριώτη του κριτικό (Εβραίο) Ρανίτσκι.

Ας επανέλθουμε στη ζωή της Σούζι. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, το οποίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, η ηρωίδα βρίσκει ψυχολογική διέξοδο και στο φετιχισμό της κατανάλωσης. Βέβαια, ο Βάλζερ δεν μας αφήνει περιθώρια να σκεφτούμε ότι δεν είναι οι ίδιοι λόγοι που τη σπρώχνουν σε συλλογή εραστών. Ισως και γι' αυτό τη βάζει να ζητάει τον ιδανικό έρωτα σε διάφορους γελοίους ή σκοπιμοθήρες νεαρούς, οι οποίοι την εγκαταλείπουν ή την απογοητεύουν.

Μια υποστηρικτική της αξίας του Βάλζερ άποψη θα μιλούσε για το προτεινόμενο πορτρέτο της σύγχρονης αστής Γερμανίδας, η οποία πακέτο με τον γιάπι άντρα της εκπροσωπούν την κενότητα των ιδανικών του «θαύματος» της πατρίδας τους. Μας τα έχουν πει, όμως, και άλλοι αυτά, μάλλον καλύτερα. Γερμανοί και Αυστριακοί ομότεχνοι, συνομήλικοι πάνω - κάτω του συγγραφέα μας. Με λιγότερα, αδαπάνητα λόγια, τα οποία δεν βυθίζονταν στην επιφάνεια του τίποτε.

Ολοι πέριξ της Σούζι καταρρέουν ψυχικά και βιολογικά: ο Εντμουντ πεθαίνει από Αλτσχάιμερ, η νύφη τους αυτοκτονεί, ο Αντρέας σκοτώνεται, η περιουσία χάνεται, ο τελευταίος εραστής, ένας Μαροκινός, την παντρεύεται εικονικά για να αποκτήσει τη γερμανική υπηκοότητα. Σε μία αποθέωση καρικατούρας της προβληματικής α λα Τόμας Μαν το Κακό επικρατεί ως τιμωρία από κάποιο άγνωστο, κληρονομικό (;), ανεξέλεγκτο κέντρο. Οι πάντες έχουν σκεπαστεί από τα εκκρίματά τους και εμείς από τους άσκοπους σωρούς των φράσεων του Βάλζερ που δήθεν καταγγέλλουν την κατανάλωση, ενώ οι ίδιες τη θεραπεύουν απόλυτα σε ένα άλλο επίπεδο πιο σοβαρό...

Υποσημείωση: στο εξώφυλλο του αντιτύπου που έχω στα χέρια μου αναγράφεται κάτω του τίτλου η ένδειξη Διηγήματα. Πιστεύω ότι το λάθος διορθώθηκε.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/10/2004