Τσουνάμι

Το πραγματικό Τσουνάμι, η γνωστή θύελλα που προσφάτως έπληξε τη Νοτιοανατολική Ασία, στο ανά χείρας μυθιστόρημα είναι μια μεταφορά: αφορά τις απανωτές κοινωνικές και πολιτικές θύελλες που έπληξαν την Ελλάδα στη διάρκεια του 20ού αιώνα και που εδώ συνοψίζονται στην ιστορία τεσσάρων γενεών μιας και της αυτής οικογένειας: Κατοχή και Εμφύλιος, απριλιανή Δικτατορία και θολή Μεταπολίτευση γκρεμίζουν σαν θύελλα αξίες, βεβαιότητες, σχέσεις, περιουσίες.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τσουνάμι στα γιαπωνέζικα θα πει το μεγάλο κύμα του λιμανιού. Είναι ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά όχι μόνο. Με λίγη φαντασία μπορούμε να βάλουμε στη θέση του έναν πόλεμο, μια δικτατορία, έναν χωρισμό, ένα παιδί ριγμένο στα ναρκωτικά. Επίσης έναν κόσμο που τρέχει ανάποδα από ό,τι φανταζόμασταν ή παριστάναμε ότι φανταζόμασταν. Ή, ακόμη, μια θύελλα που μας πνίγει στο ψέμα είτε στη βλακεία. Είναι φανερό ότι δεν μπορείς να σταματήσεις ένα τσουνάμι. Είναι το απόλυτο γεγονός. Κάπως σαν την παγκοσμιοποίηση, τη φιλελευθεροποίηση, τον εκσυγχρονισμό ή το μάρκετινγκ της πολιτικής. Στην καλύτερη περίπτωση μπορείς να υποψιαστείς πως κάτω από την καθησυχαστική επιφάνεια κινούνται απειλητικά υποβρύχια ρεύματα. Για να βρει τον στόχο του το τσουνάμι ταξιδεύει εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια. Αν προσπαθήσεις να ξεφύγεις δένοντας το καράβι σου στην προκυμαία βουλιάζεις σίγουρα. Το ασφαλέστερο, λένε οι ναυτικοί, είναι να ανοιχτείς στο πέλαγος. Κόντρα στο ρεύμα. Μπορείς να πεις όχι. Μπορείς να θυμηθείς και να γίνεις ενοχλητικός θυμίζοντας όσα συμφέρει να ξεχαστούν.

Κάθε εξουσία στηρίζεται σε μια μυθική εικόνα του πολιτικού παρελθόντος που κατακλύζει τα πάντα. Τα αγάλματα, τα μνημεία οι γιορτές, οι παρελάσεις, τα βιβλία και οι τηλεοπτικές εκπομπές είναι μόνο τα ορατά σημάδια του κατακλυσμού. Η μυθική αυτή εικόνα δικαιώνει την καταπίεση, διευκολύνει μια πρόθυμη υποταγή, τρέφει την ιδεολογία ως ψευδή συνείδηση. Αν ωστόσο το φαινόμενο είναι διεθνές, στην Ελλάδα η κρατούσα ρητορική και ιδεολογία, επίσημη και ανεπίσημη, κεντρική και περιθωριακή, βασίζεται σε αλλεπάλληλα στρώματα ή, αν προτιμάτε, κύματα από ψέματα. Το Τσουνάμι του Γιάγκου Ανδρεάδη είναι μυθιστόρημα. Οχι ένα μυθιστόρημα-ντοκουμέντο, γιατί το ντοκουμέντο αποστεγνώνει το βίωμα, που δεν μπορεί να φωτογραφηθεί από τη γραφή, αλλά μια μυθοπλασία: ψέμα που ψάχνει την αλήθεια. Με τη γλώσσα της μυθοπλασίας όμως αποτελεί και συνέχεια του βιβλίου του Η αντίσταση της μνήμης, που γράφτηκε σαν απάντηση στην τρομολαγνεία του 2002. Μέσα από την ιστορία τεσσάρων γενεών βλέπουμε τους ανθρώπους ριγμένους στις προσωπικές συγκρούσεις αλλά και στους σπασμούς της αγωνίας των «μεγάλων γεγονότων». Κατοχή και ματωμένη απελευθέρωση, εμφύλιος, χούντα και θολή μεταπολίτευση, πορεία προς τη σημερινή Ελλάδα, τη σημερινή Ευρώπη, γιατί το βιβλίο κινείται στην Ελλάδα και στη Γαλλία, της αφασίας και της αμνησίας.

Από αυτή την πολιτική πλευρά το βιβλίο είναι μια εσκεμμένη πρόκληση και μια συστηματική άρνηση των στερεοτύπων. Η αντίσταση στην Κατοχή, μας λέει, ήταν στην πλειονότητά της έργο της Αριστεράς. Αλλά όχι μόνο της Αριστεράς που παραδόθηκε από την ηγεσία της σαν πρόβατο επί σφαγήν στη Βάρκιζα και όχι μόνο μιας Αριστεράς. Η βασιλευομένη δημοκρατία που ακολούθησε έθρεψε τα σπέρματα της δικτατορίας, όχι μόνο στα κεφάλια κάποιων συνωμοτών, αλλά στη συμπεριφορά πολλών ανθρώπων, ακόμα και αυτών που δήλωναν προοδευτικοί. Η αντίσταση στη χούντα δεν οφειλόταν στη βούληση των κομμάτων. Αντίθετα, υπογράμμιζε τη χρεοκοπία τους, γιατί, όπως και το Πολυτεχνείο, έγινε ερήμην τους. Και η μεταπολίτευση στήριξε μια εξουσία που διαπότισε τα πάντα, από τα πρωθυπουργικά γραφεία ως το περίπτερο της γωνίας, στο ψέμα για όλες αυτές τις περιόδους και για τον εαυτό της. Αυτό το ψέμα είναι που σήμερα τη σκοτώνει και τη βασανίζει εμποδίζοντάς τη να πεθάνει.

Ενα μυθιστόρημα δεν μιλά με ιδέες αλλά με πρόσωπα που πονούν, επιθυμούν, μισούν, σκέφτονται. Ο πατριάρχης παππούς που παραδίδει τον νεαρό εραστή της μικρανεψιάς του στην Ασφάλεια, όπου τα βασανιστήρια θα τον καταντήσουν χαφιέ.

Ο σταλινικός καθοδηγητής που θα σκαρφαλώσει σαν αδίστακτος γιάπης τα σκαλοπάτια της εξουσίας για να απολύσει αδίστακτα τους πρώην συναγωνιστές του. Ο αντιστασιακός που θα σπάσει από τα μαρτύρια και θα καταδώσει δυο συντρόφους του πέφτοντας στην τρέλα, αλλά θα καταφέρει να σηκώσει κεφάλι στο δικαστήριο και τελικά, σαν κινηματογραφιστής πια, θα πεθάνει σκηνοθετώντας το δικό του τσουνάμι, απάντηση στη μικρότητα και στη λησμονιά. Το μικρό κορίτσι που έπεσε στα ναρκωτικά και που το κορμί του, τρυπημένο από τις βελόνες, είναι ο χάρτης των παθών και των λαθών ενός ολόκληρου αιώνα, οι ασφαλίτες και οι άνθρωποι του υποκόσμου που καμιά φορά είναι καλύτεροι από αυτούς του καλού κόσμου. Ολοι αυτοί είναι ζωντανά πρόσωπα, απαντήσεις της μυθοπλασίας στο πολιτικό ζητούμενο. Το ζητούμενο για τον Γιάγκο Ανδρεάδη είναι να δηλώσεις με αυθάδεια ότι είσαι ζωντανός. Να πεις ότι η Ιστορία δεν πάγωσε, δεν πέθανε, δεν τέλειωσε, και πως, όχι μόνο στο Ιράκ ή στη Βενεζουέλα, αλλά σε μια, οποιαδήποτε, γωνιά της Ελλάδας ή του κόσμου, η παράσταση συνεχίζεται.



ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Το ΒΗΜΑ, 07/01/2007