Εφτά θάλασσες και δεκατρία ποτάμια ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Αυτό που δεν μπορείς να το αλλάξεις, πρέπει να το ανέχεσαι. Κι αφού τίποτα δεν μπορεί ν' αλλάξει, πρέπει ν' ανέχεσαι τα πάντα. Αυτή η αρχή κυβερνούσε τη ζωή της. Ήταν ένα μάντρα, μια νοοτροπία και μια πρόκληση.
Αυτή την αίσθηση μοιρολατρίας μετέφερε μαζί της από τη μια ήπειρο στην άλλη η Ναζνίν όταν παντρεύτηκε τον Τσανού, έναν άντρα στην ηλικία του πατέρα της. Στο Λονδίνο κάνει το καθήκον της, φροντίζει τον άντρα της, μεγαλώνει τα παιδιά της, βγαίνει σπάνια από το σπίτι, όπως θα έκανε κάθε κορίτσι στο χωριό της.
Σιγά σιγά όμως η Ναζνίν αλλάζει κι αρχίζει ν' αναρωτιέται αν κυβερνάει πράγματι η μοίρα τη ζωή της ή αν εκείνη ελέγχει τη μοίρα της. Κι όταν ερωτεύεται τον Καρίμ, μένει κατάπληκτη καθώς συνειδητοποιεί την πολυπλοκότητα αλλά και τις δυνατότητες της ελεύθερης επιλογής.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Aν ο Θεός ήθελε να κάνουμε ερωτήσεις, θα μας είχε κάνει άντρες» λέει η μητέρα της ηρωίδας του μυθιστορήματος της Μόνικας Αλι στην έφηβη κόρη της. Με τι αντιλήψεις φαντάζεσθε ότι θα μεγαλώσει η Ναζνίν από το Μπανγκλαντές; Θα υποταχθεί; Θα εναντιωθεί; H απάντηση δεν είναι απλή ούτε εύκολη. H μοιρολατρία και η αποστασιοποίηση θα καθορίσουν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής της, ωστόσο αυτή δεν είναι μια ιστορία βίαιης ανατροπής του κατεστημένου. H 18χρονη κοπέλα θα παντρευτεί χωρίς αντιρρήσεις τον 40χρονο Τσανού που ζει στο Λονδίνο και στα 34 της θα αποκτήσει νεαρό εραστή, αλλά αυτή δεν είναι ούτε μια ιστορία για έναν μεγάλο έρωτα. Θα ζήσει δύσκολα, αλλά όχι επειδή έπεσε θύμα γυναικείας κακομεταχείρισης από ένα συντηρητικό καθεστώς. Σε αντίθεση με όσα θα περίμενε κανείς, όταν ένα απόσπασμα μόνο αυτού του βιβλίου είχε δημοσιευθεί στο τεύχος του περιοδικού «Granta» για τους καλύτερους νέους βρετανούς συγγραφείς του 2003, το βιβλίο της μπανγκλαντεσιανής καταγωγής Μόνικας Αλι δεν είναι μαχητικό, δεν είναι εμφανώς αιχμηρό, δεν διεκδικεί τα δικαιώματα για την έκφραση μιας νέας, μεγάλης αλήθειας. Πρόκειται για μια ιστορία γυναικείας χειραφέτησης αλλά με αργά, δειλά, σταθερά βήματα - όπως άλλωστε συμβαίνει και στην πραγματική ζωή.



Νευρική εξάντληση



H Ναζνίν μεγαλώνει πιστεύοντας ότι η μοιρολατρία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής της ιστορίας. Οταν γεννήθηκε ήταν τόσο αδύναμη που όλοι πίστευαν ότι θα πεθάνει. H μητέρα της επέλεξε να αφήσει τη μοίρα να αποφασίσει γι' αυτή. Το μωρό επέζησε και δεν έπαψε να διδάσκεται ότι όταν κάποιος πάει ενάντια στη μοίρα του χάνει άσκοπα δυνάμεις.

Ο γάμος με τον 40χρονο Τσανού δεν είναι η αποτυχία που θα περίμενε κανείς, ενώ η μετάβαση στο Λονδίνο προσφέρει δυνητικά διεξόδους. Ο Τσανού είναι χοντρός και άσχημος, δειλός και αναβλητικός, αλλά και καλοσυνάτος, μορφωμένος, φιλομαθής και φιλόδοξος. Οταν ο πρωτότοκος γιος τους αρρωσταίνει, ξενυχτά μαζί της στο νοσοκομείο. Οταν η ίδια αργότερα αρρωσταίνει από νευρική εξάντληση, ο άντρας της είναι αυτός που τη φροντίζει, της μαγειρεύει, προσπαθεί να της φτιάξει το κέφι. Ωστόσο η Ναζνίν δεν παύει να κλείνεται στον εαυτό της. Τα βράδια σηκώνεται και τρώει μόνη της, όρθια πάνω από τον νεροχύτη. Μαγεύεται όταν κάποια στιγμή, τυχαία, παρακολουθεί πατινάζ στην τηλεόραση, αλλά σύντομα επιστρέφει στη δική της καθημερινότητα: «Αναρωτήθηκε αν η γυναίκα του πατινάζ πήγαινε στο σπίτι της κι έπλενε πιάτα και τα σκούπιζε. Ηταν δύσκολο να το φανταστεί, αλλά σ' ετούτη τη χώρα δεν υπήρχαν υπηρέτριες. Σίγουρα κι αυτή τα έκανε όλα μόνη της».

Ο άρρωστος γιος πεθαίνει, η Ναζνίν αποκτά με τον άντρα της δύο κόρες και αρχίζει να συμμετέχει στη ζωή του συγκροτήματος που μένει, δίνοντας την εντύπωση ότι όλα γίνονται παρά τη θέλησή της. Παρευρίσκεται στην πρώτη συνέλευση της μουσουλμανικής ομάδας «Τίγρεις της Βεγγάλης», αλλά μόνο και μόνο επειδή δεν είχε τίποτε καλύτερο να κάνει. Ο άντρας της τής φέρνει στο σπίτι μια ραπτομηχανή και αυτή ξεκινά να ράβει. Μαζεύει κάποια χρήματα κρυφά, αλλά σιγά σιγά τα επενδύει στην πρώτη υπόθεση που θα τη συγκινήσει. Οταν γνωρίζει τον Καρίμ, τον νεαρό μεσάζοντα που έρχεται στο σπίτι της για να της φέρει τη δουλειά που χρειάζεται επιδιορθώσεις, η ζωή της φαίνεται κάπως να αλλάζει. Γοητεύεται από την προσωπικότητά του, ιδιαίτερα όταν τον βλέπει να διευθύνει τις συνελεύσεις των «Τίγρεων», και ο έρωτας δείχνει να τη βγάζει από τον λήθαργο: είναι ίσως η πρώτη φορά που συμμετέχει ενεργά σε κάτι. Στη συνέχεια βέβαια έρχονται οι τύψεις, η νευρική εξάντληση, ο πόθος, η εσωτερική πάλη. H φιγούρα του συζύγου γίνεται συγκινητική όταν προσπαθεί να κερδίσει πάλι τη γυναίκα του - αν και χωρίς να είναι ποτέ εμφανές ότι ξέρει πως τη χάνει. H πραγματική όμως «ενηλικίωση» της Ναζνίν δεν έχει να κάνει με την επιλογή ανάμεσα στις δύο αυτές καταστάσεις: η συγγραφέας απελευθερώνει την ηρωίδα της όταν τη βάζει να απορρίπτει τον Καρίμ και στη συνέχεια να αρνείται στον σύζυγό της να τον ακολουθήσει πίσω στο Μπανγκλαντές.



Χιτζάμπ και μίνι φούστα



Εδώ βρίσκεται η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή του μυθιστορήματος. H απόφαση της ηρωίδας να ελέγξει τη ζωή της δεν γίνεται με τη μορφή επανάστασης ούτε ως αντίδραση για όλα όσα έχει υποστεί στη ζωή της ως τότε. H πολύπλοκη εξίσωση μιας μουσουλμανικής οικογένειας που προσπαθεί να αντισταθεί στις δυτικές επιρροές, με όλες τις εντάσεις που μπορεί να δημιουργεί ένα τέτοιο σχήμα, λύνεται όταν η ηρωίδα λαμβάνει τις επιθυμίες όλων υπόψη, χωρίς να εξαιρέσει τις δικές της. Οι κόρες της δεν θέλουν να επιστρέψουν στο Μπανγκλαντές ούτε και η ίδια. Ο σύζυγός της φεύγει μόνος, ωστόσο η εντύπωση που αφήνεται στον αναγνώστη δεν είναι μιας οικογένειας που διαλύεται, αλλά ενός πυρήνα που είναι πιο αγαπημένος και αρμονικός από ποτέ.

Ολα τα παραπάνω διαδραματίζονται σε ένα εξίσου ισχυρό φόντο. H πολυπολιτισμική κοινωνία του Μπρικ Λέιν, στο Ανατολικό Λονδίνο (αυτός είναι άλλωστε και ο τίτλος του πρωτότυπου), αποτελεί το κατάλληλο πεδίο ανάπτυξης του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και των εντάσεων λίγο πριν από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Οι μουσουλμάνες φορούν πεισματικά τα χιτζάμπ τους και οι δυτικές τις μίνι φούστες τους. Ως αντίδραση οι μουσουλμάνες φορούν μπούρκες και οι δυτικές ανεβάζουν τη φούστα λίγο πιο ψηλά. Από τη σκοπιά ενός ουδέτερου, εξωτερικού παρατηρητή πρόκειται για μια απλή τρέλα, μια υπόθεση όπου η επανάσταση είναι αυτοσκοπός: «H λέξη "ριζοσπαστικό" ήταν καινούργια για τη Ναζνίν. Την άκουγε τόσο συχνά από τον Καρίμ που τελικά την κατάλαβε και ήξερε ότι σήμαινε απλώς "σωστό"». H 11η Σεπτεμβρίου θα δώσει την αφορμή για να ξεσπάσουν οι εντάσεις, ωστόσο τα ναρκωτικά, η φτώχεια, η τοκογλυφία και ο κοινωνικός αποκλεισμός φαίνεται να παραμένουν τα πραγματικά προβλήματα.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-02-2004