1936 Ελλάδα και Ισπανία

[...] Οι ειδικοί επιστήμονες του παρόντος τόμου διατρέχουν τις περιόδους των εθνικών διχασμών εκατέρωθεν και καταδεικνύουν τους διαφορετικούς κοινωνικούς και πολιτικούς ρυθμούς των δύο χωρών, έως το "έτος κλειδί 1936". Ακόμη, επιχειρούν νέες συγκριτικές αναγνώσεις των σημαντικών γεγονότων εκείνου του έτους, σε ό,τι αφορά τη δράση των Λαϊκών Μετώπων και τις κυβερνητικές εναλλαγές ανά χώρα, την παράλληλη πτώση των δύο Δημοκρατιών και τη σχεδόν ταυτόχρονη εκδήλωση των δύο πραξικοπημάτων.
Οι μελέτες του τόμου εμπλουτίζουν με πολλά νέα στοιχεία και προσφέρουν νέες προσεγγίσεις ως προς την εμπλοκή της Ελλάδας στον ισπανικό εμφύλιο και την πολιτική-οικονομική εκμετάλλευσή του από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Επίσης, μελετάται η "εξαγωγή" της ισπανικής διένεξης στην Ελλάδα, δεδομένου ότι και τα δύο στρατόπεδα, η "ερυθρά Ισπανία" από τη μια και η "εθνική Ισπανία" από την άλλη, αναγνώριζαν τη σπουδαιότητα της Αθήνας, ως κομβικού σημείου της διεθνο
Κριτική:
Μεταξάς και Φράνκο
Ο τόμος «1936, Ελλάδα και Ισπανία» περιλαμβάνει τα κείμενα των 10 ανακοινώσεων της ομώνυμης Ημερίδας, που οργανώθηκε από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Παντείου Πανεπιστημίου σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Θερβάντες τον Μάιο του 2006. Βασικό θέμα: η παράλληλη εξέταση δύο χωρών που γνώρισαν εμφύλιο στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Σημαίνουσες προσωπικότητες κι εμπνευστές αυταρχικών καθεστώτων, ο Μεταξάς στη μια και ο πολύ μακροβιότερος Φράνκο στην άλλη, είχαν ασφαλώς κοινά σημεία αλλά και καταφανείς διαφορές. Τα θέματα που ανοίγονται, μεγάλα, κι από κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής πλευράς, πολλά πρέπει να μπουν στο μικροσκόπιο. Οι συγκεκριμένες ανακοινώσεις βοηθάνε στην έρευνα καινούριων τομέων και στην αναζήτηση κοινών εμπειρίων και αλληλεπιδράσεων στον ευρωπαϊκό χώρο. Αγνωστες ώς σήμερα πτυχές της γένεσης των δύο δικτατοριών φωτίζονται και αποκαλύπτονται στοιχεία πολύ ενδιαφέροντα για πρόσωπα και καταστάσεις που και από στενή ελληνική σκοπιά να τα βλεπε κανείς, έχουν μεγάλη σημασία.

Ποιος, λ.χ., θυμάται τα δημοσιεύματα «έγκριτων» πνευματικών μας, όπως του Σπ. Μελά ή του Ν. Καζαντζάκη για τον ισπανικό εμφύλιο, και πώς άραγε να σταθμίσουμε τον ρόλο τους μες στη δίνη των αντιμαχόμενων παρατάξεων;

Στη μελέτη του Β. Αγγελή καταδεικνύεται τεκμηριωμένα η άκριτη αναπαραγωγή της φασιστικής ισπανικής προπαγάνδας στα κείμενα του Μελά, που δεν δίσταζε να χαρακτηρίζει τον πραξικοπηματία Φράνκο ως... «λυτρωτή και οικοδόμο», «ήρωα», «δημιουργό Ιστορίας» και να διαβεβαιώνει ότι ο στρατηγός είναι «μία θρησκεία, μία πίστις»! Αντίστοιχα και ο -μην τα ρωτάς πόσο «ελευθερόφρων» τάχα- Καζαντζάκης, έχοντας περάσει στην Ισπανία από τα εθνικιστικά εδάφη, ενώ αξιώνει και αντικειμενικότητα και αμεροληψία δήθεν, δεν διστάζει μέσα σ έναν αλληλοσπαραγμό να παραλληλίσει την πολιορκία του εθνικιστού στρατού στο Αλκάθαρ από τους Δημοκρατικούς ως ...«το Μεσολόγγι της Ισπανίας»! Και μη δεν είν ο ίδιος άνθρωπος που από τη μια συμφωνούσε με τον αναρχικό Ουναμούνο κι από την άλλη γράφει ανερυθρίαστα πως: «Ο φασισμός κι ο χιτλερισμός είναι φαινόμενα βαθιά σημαντικότατα, άξια του πιο μεγάλου σεβασμού και φόβου», και ότι «ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ είναι δύο μεγάλοι πρωταθλητές που συντελούν με τον τρόπο τον εδικό τους να λυθεί το τρομακτικό παγκόσμιο δράμα που ζούμε»! Φυσικά, όπως εύστοχα επισημαίνει ο συντάκτης, στο γνωστό βιβλίο «Ταξιδεύοντας: Ισπανία» του Καζαντζάκη ούτ όλες οι ανταποκρίσεις του απ την εθνικιστική Ισπανία του 1936-37 έχουν περιληφθεί (για «ευνόητους» λόγους!), αλλά και σ όσες περιελήφθησαν έχει πέσει βαρύ ψαλίδισμα! Πόσα έχουμε να μάθουμε εγκαταλείποντας τις λατρείες στα πολυπροβεβλημένα «είδωλά» μας και μελετώντας τα από κοντά...

Εξίσου αποκαλυπτικό το κείμενο του επιμελητή του τόμου Δ. Φιλιππή, για τα τεκταινόμενα τόσο στην Αθήνα, στην κατειλημμένη με το «έτσι θέλω» απ τους εθνικιστές ισπανική δημοκρατία της οδού Σκουφά, όσο και στα διπλωματικά γραφεία της επίσημης δημοκρατικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη, τις απερίγραπτες ίντριγκες για τον προσεταιρισμό του μεταξικού καθεστώτος, που ωστόσο τηρούσε «άψογον στάσιν», αλλά και την ωμά κατασκοπική δράση του εθνικιστή επιτετραμμένου. Εκεί συλλαμβάνει κανείς επίσης την ιδιαίτερη αξία που χε η Ελλάδα, ως σημείο φόρτωσης και αποστολής πυρομαχικών στους Δημοκρατικούς της Βαρκελώνης - λαθραίων φυσικά, εφόσον οι Αγγλογάλλοι είχαν επιβάλει εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων προς τους αντιμαχόμενους, ενώ Γερμανοί και Ιταλοί προμήθευαν αθρόα τους φρανκικούς! Ενα λαθρεμπόριο που διεξαγόταν υπό λαμπρούς διεθνείς οιωνούς και με την ανοχή της 4ης Αυγούστου, μέσω των επιχειρήσεων του εθνικού μας ευεργέτη Μποδοσάκη... Ο προσεκτικός μελετητής θα διασταυρώσει εδώ ελάχιστα γνωστές στους νεότερους πληροφορίες, για το πώς ακριβώς δημιουργήθηκαν αμύθητες περιουσίες πάνω σ ένα βρόμικο παιχνίδι ψεύτικων φορτώσεων και καταδόσεων κατόπιν των πλοίων, για να βυθιστούν από τους αντιπάλους και να εισπραχθούν ασφάλιστρα.

Βιβλία σαν αυτό επιβεβαιώνουν πόσο επιτακτικά οφείλει πλέον η επιστημονική έρευνα να εγκαταλείψει τον τουρκοκληρονομημένο απομονωτισμό, τις εθνικές παρωπίδες που της στερούν τη δυνατότητα σφαιρικών θεωρήσεων, και να πάψει να βλέπει αρτηριοσκληρωτικά ό,τι συνέβη σε τούτο τον τόπο, ως «μοναδικό» κι αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο και τις διεθνείς εξελίξεις...
ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/03/2008